Kết quả

Sau 21 ngày tấn công trên chính diện mặt trận có chiều rộng từ 300 đến 400 km, chiều sâu chiến dịch có nơi đạt trên 160 km, quân đội Liên Xô đã thu hồi được hơn 70.000 km vuông lãnh thổ trong đó có thành phố Kharkov. Tốc độ tấn công trung bình mỗi ngày đạt 7 km đối với các quân đoàn bộ binh và từ 10 đến 15 km đối với các quân đoàn xe tăng - cơ giới.[13]

Do tầm quan trọng địa quân sự, địa kinh tế có ý nghĩa chiến lược của nó, khu vực Belgorod - Kharkov là nơi diễn ra nhiều xung đột quân sự lớn của quân đội Liên Xô và quân đội Đức Quốc xã trong Chiến tranh Xô-Đức với 4 chiến dịch lớn và hàng chục hoạt động quân sự đáng kể chỉ trong 2 năm (từ tháng 9 năm 1941 đến hết tháng 8 năm 1943). Tổng số binh lực của cả hai bên được tham gia các chiến dịch lớn tại khu vực Belgorod - Kharkov đạt hơn 4 triệu lượt người, hàng trăm nghìn đơn vị vũ khí hạng nặng (gồm xe tăng, pháo tự hành, pháo xe kéo, súng cối...) và hàng vạn máy bay. Sau chiến tranh, toàn bộ khu vực Oryol, Kursk và Kharkov được cả thế giới biết đến như một "nghĩa trang vũ khí". Để giành lại được vùng công nghiệp Kharkov trong chiến tranh Xô-Đức, quân đội Liên Xô đã phải trả giá rất đắt về người và vũ khí, phương tiện. Tuy nhiên, nhờ khả năng tổ chức tốt và tiềm lực kinh tế quốc phòng được phục hồi cuối năm 1942 và phát triển nhanh chóng trong năm 1943, quân đội Liên Xô vẫn còn đủ sức mạnh để nắm chắc quyền chủ động chiến lược đã giành được và tiếp tục phát triển tấn công toàn diện về phía tây trong mùa đông 1943-1944.[24] Ngoài tổn thất về binh lực và vũ khí, Phương diện quân Voronezh cũng tổn thất vị phó tư lệnh, thượng tướng Yosif Rodionovich Apanasenko, ông bị tử thương trong một trận ném bom của không quân Đức Quốc xã ngày 5 tháng 8 năm 1943, khi quân đội Liên Xô vừa chiếm được Belgorod.[25][26]

Đánh giá

Mặc dù đã đánh thiệt hại nặng Tập đoàn quân xe tăng 4 và Cụm tác chiến Kempf (Đức), chiếm được Kharkov và một số bàn đạp có ý nghĩa rất quan trọng để tạo đà cho các trận đánh tiếp theo tiến đến sông Dniepr nhưng chiến dịch Belgorod-Kharkov của quân đội Liên Xô vẫn chưa phải là một chiến dịch thành công mỹ mãn. So với giai đoạn phòng ngự, các chiến dịch giai đoạn phản công của trận Kursk, chiến dịch Belgorod-Karkov diễn ra không thật sự suôn sẻ với một số sai lầm về chiến thuật. Nếu như Phương diện quân Trung tâm hầu như không có thời gian để trinh sát chiến dịch và chuẩn bị cho cuộc phản công thì Phương diện quân Voronezh có được thời gian tối thiểu khoảng mười ngày (từ ngày 23 tháng 7 đến ngày 2 tháng 8) để tiến hành trinh sát chiến đấu. Không tính đến Phương diện quân Thảo nguyên phải dành phần lớn thời gian để chuyển các đơn vị và phương tiện ra tuyến trước, trinh sát của cả hai phương diện quân Voronezh và Tây Nam đều chậm phát hiện việc Cụm Tập đoàn quân Nam (Đức) lấy quân của Tập đoàn quân xe tăng 1 và Cụm tác chiến Hollidt tăng cường cho Tập đoàn quân xe tăng 4 và Cụm tác chiến Kempf; chỉ phát hiện được một vài sư đoàn bộ binh mới (gồm chủ yếu là tân binh) được điều từ nước Đức sang mặt trận phía đông nhưng lại không xác định được vị trí tập kết của các đơn vị này. Vì vậy, sau thắng lợi bước đầu rất nhanh chóng và áp đảo ở Belgorod, tốc độ tiến công của Phương diện quân Voronezh giảm rõ rệt mặc dù nắm trong tay hai tập đoàn quân xe tăng vừa được bổ sung sau giai đoạn phòng ngự.[23]

Sai lầm rõ rệt nhất thuộc về các sĩ quan tình báo trong Bộ tham mưu Phương diện quân Voronezh và bản thân tư lệnh Phương diện quân N. F. Vatutin. Trinh sát của Phương diện quân đã không phát hiện được cụm xe tăng Đức gồm những đơn vị còn lại của Tập đoàn quân xe tăng 4 đã rút về tập trung tại phía tây và phía nam Akhtyrka, phối hợp với các sư đoàn được tăng viện từ Tập đoàn quân xe tăng 1 chuẩn bị phản kích ngày 13 tháng 8 dẫn đến cuộc rút quân nhanh chóng khỏi hai khu vực vừa chiếm được ở phía trước Valky và Kotelva với những thiệt hại không nhỏ của Tập đoàn quân 27 và Tập đoàn quân xe tăng 1.[27] Việc ham tấn công trên diện rộng của tướng N. F. Vatutin mà không để ý đến tình trạng hao quân của các tập đoàn quân phía trước cũng như không chú ý xiết chặt các "mối nối" giữa các đơn vị tiếp giáp nhau đã làm cho các tập đoàn quân này bị hở sườn không chỉ một lần và quân đội Đức Quốc xã đều nhanh chóng phát hiện các điểm yếu này để phản kích. Tốc độ tấn công không đều của các tập đoàn quân Liên Xô cũng là một trong những nguyên nhân làm cho một số đơn vị tiến quá xa lên phía trước bị hở lưng. Đây cũng là sai lầm mà tướng N. F. Vatutin đã từng mắc trong chiến dịch Bước nhảy vọt rất không thành công hồi cuối mùa xuân năm 1943. Mặc dù về cuối chiến dịch, sai lầm này đã được khắc phục nhưng vẫn để lại những hậu quả thương vong không đáng có cho Phương diện quân Voronezh đúng như bức điện ngày 21 tháng 8 của Bộ Tổng tư lệnh Liên Xô đã nêu rõ.[28]

Đối với quân đội Đức Quốc xã, sai lầm lớn nhất của thống chế Erich von Manstein là đã không dứt khoát giữa giữ đất và giữ quân. Vị trí đầu cầu ở Belgorod chỉ có lợi khi sử dụng làm bàn đạp tấn công nhưng lại là tiền đồn rất dễ bị cắt rời khỏi những lực lượng cơ bản trên cánh Bắc của Cụm tập đoàn quân Nam. Sự trì hoãn rút quân của Adolf Hitler cũng là một trong những nguyên nhân làm cho quân Đức phải chịu thêm một trận thua thiệt ở khu vực Belgorod-Kharkov khi mãi đến ngày 15 tháng 8, ông ta mới ra lệnh rút về chuẩn bị phòng tuyến "Chiến lũy phía đông" trên tuyến sông Dniepr. Trong khi đó thì cả cả tám phương diện quân Liên Xô đã chuẩn bị xong binh lực để tổng phản công vào cánh Nam Cụm tập đoàn quân Trung tâm và toàn bộ Cụm tập đoàn quân Nam (Đức) đã bị tiêu hao nặng. Không đợi đến khi chiến dịch Belgorod-Kharkov đi đến hồi kết, ngày 16 tháng 8, các phương diện quân Tây Nam và Nam đã mở ngay chiến dịch Donbas, đánh chiếm toàn bộ vùng hạ lưu sông Donets, các khu công nghiệp Donbas và Donets, đẩy trận tuyến đến sông Dniepr.[27]

Ảnh hưởng

Chiến dịch Belgorod-Kharkov là dấu chấm cuối cùng cho toàn bộ trận Kursk, trận đánh lớn thứ ba giữa quân đội Liên Xô và quân đội Đức Quốc xã tại mặt trận phía đông kể từ ngày bắt đầu chiến tranh Xô-Đức. Cùng với Chiến dịch Kutuzov, chiến dịch này đã thanh toán được mối nguy cơ bên sườn các phương diện quân Liên Xô đã bắt đầu tấn công hướng về tuyến sông Dniepr từ ngày 13 tháng 8 và mở màn cho cuộc tổng tấn công của quân đội Liên Xô trên toàn bộ cánh Nam mặt trận Xô-Đức, đánh dấu sự khởi đầu giai đoạn ba của cuộc Chiến tranh vệ quốc vĩ đại, giai đoạn tấn công liên tục của quân đội Liên Xô kéo dài thêm 21 tháng nữa để đưa cuộc chiến tranh thế giới thứ hai ở châu Âu về nơi mà nó xuất phát: nước Đức Quốc xã. Đối với quân đội Đức Quốc xã, chiến dịch Belgorod-Kharkov cũng như chiến dịch Kutuzov là hai đòn kiểm nghiệm hiệu quả của giai đoạn phòng ngự trong trận Kursk và nó chứng tỏ một điều chắc chắn rằng, quân đội Đức Quốc xã đã chịu những tổn thất nặng nề gần giống như trận Stalingrad và gần như không còn khả năng phục hồi sức mạnh ban đầu. Thống chế Erich von Manstein thừa nhận:

Còn tướng Heinz Guderian, tổng thanh tra các lực lượng xe tăng - thiết giáp Đức thì đưa ra nhận xét:

Chiến tranh đã để lại nhiều ảnh hưởng nặng nề với thường dân trong khu vực chiến sự. Tại Belgorod, công binh Liên Xô phải mất ba tháng liền sau trận đánh để gỡ đi hơn 50.000 quả mìn của quân Đức gài lại. Hàng chục năm sau chiến tranh, một vài quả mìn chưa gỡ hết vẫn tiếp tục phát nổ và gây thương vong. Các nhà máy nông sản thực phẩm và cơ khí nông nghiệp tại Belgorod đều bị phá hủy. Chỉ duy nhất một nhà máy sản xuất bia còn hoạt động. Các cây cầu bắc qua sông Bắc Donets và Vezelky đều bị đánh sập. 3.240 ngôi nhà của thành phố bị phá hủy hoàn toàn. Khi Tập đoàn quân cận vệ 7 vào Belgorod, cả thành phố chỉ còn lại 150 người dân.[2]

Trong 5 tháng cuối cùng của quân đội Đức Quốc xã tại Kharkov, mọi thứ đều bị hủy hoại và cướp phá. Hàng trăm tòa nhà tốt nhất bị đốt cháy và phá hủy. Đường ray xe điện bị bóc gỡ, đồ gỗ ở các cửa hàng bị đem ra làm củi. Tại quân y viện ở thị trấn Klinichesk, hơn 450 thương binh Liên Xô bị quân đội Đức Quốc xã bắn chết, xác họ bị vứt tung tóe khắp nơi. Trước chiến tranh, Kharkov có 1.000.000 dân, giờ chỉ còn 190.000 người. Theo số liệu chưa đầy đủ, các đơn vị SS và Gestapo của Đức Quốc xã đã giết chết hơn 60.000 người trong các trại tập trung, 150.000 người khác bị bắt và bị đưa về Đức.[16] 10.271 người Do Thái, trong đó hơn 75% là phụ nữ, người già và trẻ em tại Kharkov lần lượt bị quân đội Đức Quốc xã bỏ đói đến chết.[30] Đỉnh điểm là trong tháng 7 và tháng 8 năm 1943, quân đội Đức Quốc xã đã hành quyết khoảng 20.000 người dân Kharkov tại Drobitsky. Năm 1991, người ta đã xây dựng tại đây một đài tưởng niệm những nạn nhân của chế độ Quốc xã.[31]